دهکده چوبی کجای نیشابور است؟ به همراه جزئیات و عکس

دهکده چوبی روستایی کوچکِ با امکانات و ساختمانهای چوبی است. روستایی با اکوسیستمی جالب و ساختمان هایی جذاب که شما را به دنیایی دیگر می برد. دهکده چوبی، توسط «مهندس حمید مجتهدی» ساخته شده است و از دیدنی ‌ترین تفرجگاه‌های نیشابور به شمار می‌ رود. مسجد چوبی بی ‌نظیر که در این دهکده استادانه ساخته شده است نه تنها در ایران بلکه در جهان منحصر ‌به ‌فرد است. مسجد چوبی این دهکده نخستین مسجد چوبی ایران محسوب می شود که با جزئیات و هنرمندی تمام احداث گردیده است.

زمانی که که اسم روستا به میان می آید تمام تصورات مان به سمت خانه های کاهگلی، سنگی یا در برخی موارد چوبی می رود. خانه هایی که به دلیل مشغله فراوان روستائیان چندان به مهندسی و معماری آن توجه نشده و عموما تنها مکانی برای استراحت و گذران شبهای بلند و پر ستاره روستا هستند؛ اما در این میان دهکده بی نظیری که تماما از چوب بنا شده است، مورد توجه بسیاری از مردم و علاقمندان به طبیعت است.

این دهکده چوبی در ایران به‌ دست مهندس حمید مجتهدی، از نوادگان محمد کاظم خراسانی، ساخته شده و از تفرجگاه ‌های نیشابور است. دهکده چوبی، نخستین دهکده اکولوژیکی ایران، بخش های مختلف دارد و شامل مسجد، رستوران، خانه، موزه و کتابخانه چوبی می شود. این سازه ها، تنها با هدف جذب گردشگر ایجاد نشده اند بلکه روح زندگی در آنها جریان دارد و مردم هر روز از آنها استفاده می کنند. مسئول رسیدگی به روستا تا سال ۱۳۹۲، مهندس مجتهدی بود و بعد از فوت ایشان، همسر او خانم حشمت سررشته دار عمرانی، فارغ التحصیل رشته هنر (نقاشی) از دانشگاهی در آمریکا، مدیریت دهکده چوبی را بر عهده گرفت.

تاریخچه

ملامحمد آقازاده خراسانی، که روستا پیش از این به نام او خوانده می شد، فردی خیر و فرزند آخوند خراسانی مرجع تقلید بود. تعلیمات و همجواری با این پدر در دل و جان فرزند اثر کرد و باعث کارهای خیر فراوان در خراسان بزرگ شد. ملامحمد آقازاده خراسانی علاوه بر کسب علوم و معارف اسلامی، به امور سیاسی، اجتماعی و رفاهی مردم و سرزمین مادری خود رسیدگی می کرد. به همین دلیل، برای تامین امنیت و آسایش زائرانِ امام رضا (ع) اقامتگاه هایی را در سبزوار و نیشابور بنا نمود که به نام خود وی مشهور شدند. از جمله این اقامتگاه ها، روستایی بود که دهکده چوبین فعلی در همان محل قرار دارد. همچنین برای راحتی زائران حرم رضوی در زمین های آب و اجدادی خود چندین اقامتگاه، یک باب مسجد، قنات، حمام و دیگر امکانات رفاهی بنا کرد. این ساختمان ها کم کم شکل روستا بخود گرفتند و به نام روستای ملامحمد آقازاده مشهور شدند. اما گذر روزگار و احداث جاده های جدید در راه سفر به مشهد از رونق روستا کم و آن را به مکانی خالی از سکنه تبدیل کرد.

بعد از مدتی مهندس حمید مجتهدی، نوه ملامحمد آقازاده از آمریکا به ایران بازگشت و در روستا سکونت کرد. مهندس مجتهدی به سختی و با دانشی که از تحصیل در رشته مهندسی عمران و ساخت بناهای ضد زلزله آموخته بود کمر همت به ساخت و آبادانی مجدد روستا بست. او با میراث مجموعه املاکی که از پدربزرگ خود در اختیار داشت، دهکده چوبین را برپا ساخت. این مجموعه املاک که شامل دویست هکتار زمین کشاورزی، سه حلقه چاه و یک قنات می شد، در کنار مسجدی که رو به ویرانی نهاده و خانه هایی که خالی از سکنه شده بودند، به کمک ذهن خلاق مهندس مجتهدی تبدیل به دهکده چوبی شدند. در زمان ساکن شدن خانواده مجتهدی در روستا، تنها دوازده درخت در تمام روستا وجود داشت. مهندس مجتهدی با دوراندیشی، شروع به کاشت درختان صنعتی کرد که نود درصد سازه های چوبی روستا با چوب این درختان ساخته شد؛ اما ساخت این مجموعه آسان نبود. بیست سال کشاورزی، اقامت در تنها دو اتاق، امکانات بسیار کم سال های اوایل انقلاب، باد و خاک بیابان، گوشه ای از زندگی بسیار سخت مهندس در زمان ساخت دهکده است.
جرقه ساخت دهکده چوبی از ایجاد آلاچیقی برای بازی فرزند آقای مجتهدی زده شد.

محیط دهکده چوبی

انواع گل ها و درختان، فضای سبز و محوطه باز دهکده چوبی را غرق در زیبایی کرده و درختانی مثل کاج و سرو، اشن، سپیدار و انواع درختان میوه سرسبزی و طراوت را به این روستا به ارمغان آورده است. شمعدانی های پیچی، انواع گل های رز، باغچه ها و دهکده را معطر ساخته اند و نشاط تازه ای به آن بخشیده اند.
در بیشتر جاها از چمن برای زیبا سازی فضا استفاده می شود؛ اما در دهکده چوبی اینطور نیست. اینجا برای تأمین سرسبزی قسمت های مختلف یونجه کاشته شده است که هم به مراقبت و آبیاری کمتری نیاز دارد و هم بعد از برداشت برای خوراک دام مورد استفاده قرار می گیرد.

علاوه بر باغچه ها و فضاهای سبز، دو برکه و استخر نیز زیبایی دهکده را چند برابر می کند. آب برکه، از طریق دو چاه عمیق تامین می شود و محل پرورش ماهی کپور نیز هست. در کنار آن درختان بید سایه ساری را برای رهگذران و اهالی ایجاد کرده اند و نیزار کنار آن بر زیبایی برکه افزوده است. نکته جالبی که در مورد نگهداری ماهی در برکه وجود دارد این است که مراحل تولید مثل بدون دخالت انسان صورت می پذیرد و غذا به صورت دستی داده می شود.

مسجد چوبی دهکده

مسجد چوبیِ این دهکده که مشهورترین سازه روستای ملامحمد آقازاده است، نخستین مسجد چوبی ایران و به گفته ای جهان است. این مسجد در برابر زلزله مقاوم است و تا ۸ ریشتر لرزش را تاب می آورد که نشان از هوش و دانش سازنده آن دارد؛ اما شگفتی این مسجد باشکوه و دل انگیز تنها به این ختم نمی‌ شود؛ مسجد چوبی علی رغم قرار گرفتن در منطقه ‌ای موریانه خیز، در برابر هجوم موریانه ها مقاوم است و امکان نفوذ به آنها را نمی دهد. مهندس مجتهدی با درایت و دانش خود، برای مقابله با موریانه ها، مسجد و دیگر خانه ها و بناهای چوبی را با عایقی که خود ساخته بود مقاوم کرد. مسجد با سه درب ورودی و پنج پنجره، پناه عبادت کنندگان و افتخار اهالی روستاست.

معماری مسجد چوبی

مسجد در زمینی به مساحت دویست متر مربع بنا شده است، سقف آن شیروانی بوده و دو مناره آن سه بار در روز، وقت اذان را یاد آوری می کنند. این مناره ها سیزده متر از سطح زمین ارتفاع دارند و وزن هر کدام از آنها تقریبا چهار تُن است. شکل ظاهری مسجد به مانند کشتی وارونه ای بر زمین است. ساخت آن در حدود دو سال طول کشیده و از چهل تن چوب در برپایی آن استفاده شده است. دیواره های دوجداره که مابین این جدارها، اسکلت بنا قرار گرفته، مسجد را تبدیل به سازه ای کرده است که تا قرن ها می تواند از تخریب در امان باشد.

اسکلت مناره ها، سقف و همین طور دیواره ها به روش عنکبوتی به یکدیگر متصل هستند. اسکلت کلی مسجد به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است. در این روش، اتصال گلدسته ها طوری ست که وزن چهار تنی خود را به میزان مساوی ابتدا بر روی سقف، سپس دیواره و از آنجا به زمین منتقل می کند. هنر این شیوه در آن است که به دلیل این مدل اتصال، نیازی به ستون در داخل مسجد برای استحکام و نگاه داشتن سقف بنا نیست. علاوه بر اینها دیوارها کمی زاویه دارند تا وزن را راحت تر از مناره به زمین منتقل کنند.

نکته جالب در مورد این مناره ها این است که از طریق نردبانِ داخل مناره ها می توان به بالای مناره دسترسی پیدا کرد و در آنجا شگفتی معماری دیگری را کشف کرد. در محل اتصال گلدسته به سقف، دریچه ای قرار دارد که به مانند یک کانال تهویه در تابستان، هوای گرم داخل مسجد را به بیرون و هوای تمیز را از راه بادگیر مخصوص در سقف، به داخل مسجد هدایت می کند. این دانشِ مهندسی حمید مجتهدی است که به خدمت سازه در می آید و تهویه طبیعی را در اختیار نمازگزاران قرار می دهد؛ کارهای کوچک و فکر شده ای که مسجد را از ساختمانی ساده به شاهکار معماری تبدیل می کند.
کابینت ها، دیوارها و حتی سینی های آبدارخانه این مسجد، چوبی هستند. شش کتیبه از آیات قرآنی بر دیوارهای بیرونی و هفت کتیبه بر دیوارهای درونی با قاب هایی از چوب درختان گردو و توت، مسجد را به شکلی چشم نواز، تزئین کرده است. کتیبه ای که بر روی محراب قرار دارد، شامل آیاتی با خط ثلث و دیگر کتیبه ها شامل آیاتی با خط نستعلیق می باشند و هر کتیبه قابی منحصر به خود دارد.

چوب درختانی مانند انواع کاج ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت مصالح ساخت مسجد چوبی را تشکیل می دهند. نورپردازی ویژه این مجموعه، با رنگ هایی شاد، به شب های دهکده چوبی جلوه خاصی می بخشد.
مهندس مجتهدی برای ساخت محراب مسجد از چوب درخت توتی استفاده کرده که سال ها پیش پدربزرگ ایشان محمد آقازاده در روستا کاشته بود. همچنین منبر این مسجد نیز ساخته شده از چوب درخت گیلاس است. سقف مسجد به شکل پولکی از بیرون تزئین شده و جلوه آن را خاص و دیدنی کرده است. درب های مسجد نیز از چشم هنرمندانه معمار کنار نمانده است. هر یک از درها دو لنگه دارد و بر روی هر کدام نه عدد گل میخ از جنس برنج به عنوان تزئین به کار رفته است.

از تمام چوب هایی که در ساخت مسجد به کاربرده شده نمونه ای بدون عایق و با پوست، در قسمت شمالی مسجد وجود دارد. این کار به دستور مهندس مجتهدی انجام شده تا اگر در زمانی که ایشان در قید حیات نیستند مسجد نیاز به تعمیر داشت، معمار و مرمت ‌کار بداند از کدام چوب ها در ساخت مسجد استفاده کند.

قبر آقای حمید مجتهدی در قسمت شمالی مسجد

قبل از اینکه مسجد چوبی در محل فعلی خود بنا شود، مسجدی مخروبه در همان مکان قرار داشت. آقای مجتهدی در ابتدا از تمام کارگران و مردم خواست تا خاکی تازه تهیه کنند تا مصالح به کار رفته در مسجد کاملا پاک و حلال باشد. بعد از آن او مزاری برای خود ساخت و مسجد را در کنار آن بنا کرد.
در سال ۱۳۸۷ مسجد روستا با همت مهندس حمید مجتهدی، نوه ملامحمد، با دانشی که در دانشگاه های آمریکا آموخته و در ساخت آن به کار گرفته بود، رونق گذشته خود را باز یافت. ایشان بنای مسجد را زمانی گذاشت که سرمایه چندانی نداشت؛ اما هم ولایتی ها بزرگترین سرمایه او شدند و کار ساخت مسجد را پیش بردند.

کتابخانه و موزه

مانند مسجد چوبی، ساختمان کتابخانه، دیواره ای دوجداره دارد و نمای خارجی آن (سقف شیروانی و دیواره ها) پوشیده از چوب های پولکی است. ساختمان دو درب ورودی و خروجی دارد و دو راه پله، دو طبقه آن را به هم متصل می کند. طبقه اول، موزه ای پوشیده از چوب آینه کاری شده است و کتابخانه طبقه دوم نیز با کتاب های مختلف مانند کتاب های راهنمای گردشگری در معرض دید بازدید کنندگان قرار می گیرد.

رستوران دهکده

بعد از مسجد، رستوران دهکده چوبی زیباترین ساختمان در تمام مجموعه است. این سازه دو طبقه، کمی پایین تر از مسجد، با ساختمانی هشت ضلعی و دیوارهایی مشبک خودنمایی می کند و به مانند مسجد و موزه اسکلت چوبی دارد و در برابر زلزله نیز مقاوم است. رستوران در فضایی به وسعت دویست متر بنا شده است و همزمان می تواند پذیرای ۱۳۰ تا ۱۴۰ تَن باشد.  معماری آن به گونه ای است که درخت سر از زمین بر آورده را تداعی می کند که درون خود میزبان شماست. درون رستوران بر خلاف معمول تمام رستوران هایی که تا به حال قدم در آن گذاشته اید، گلدان ها نه در کنار و گوشه رستوران، بلکه در تکه های تنه درختان جای گرفته اند. داخل این تنه های درختان بعد از برش عرضی خالی شده و به عنوان گلدان مورد استفاده قرار گرفته اند. خوب است بدانید این رستوران در زمستان ها نیز باز است و پوششی پلاستیکی از ورود برف و باران به داخل جلوگیری می کند.

آلاچیق ها

در میان باغ های میوه، آلاچیق هایی وجود دارد که گردشگران می توانند از آن استفاده کرده و در آنجا به استراحت بپردازند. باغ میوه در مکانی جدا از مجتمع اصلی ساخته شده است. به مانند رستوران، آلاچیق ها نیز با پوششی پلاستیکی بر سقف و کناره های آن در فصل های پاییز و زمستان مورد استفاده قرار می گیرند.

نانوایی

در کنار تمام این بناهای زیبا، مهندس مجتهدی به فکر کاربری دهکده چوبی نیز بوده و قصد داشت تا روح زندگی در آن جریان داشته باشد؛ بنابراین تلاش کرد تا تمام امکانات را در دهکده چوبی لحاظ کند. یکی از این امکانات نانوایی دهکده است که شکل جالبی دارد. دودکش این نانوایی به مانند پیکره زنی است که سبدی از نان بر سر دارد و جنس آن از کاهگل است. در این نانوایی دو تنور چوب سوز به مانند گذشته نان طبخ می کند.

سایر سازه ها

علاوه بر اینها، برجی آجری در روستا وجود دارد که در ابتدا به عنوان منبع آب و ایجاد فضای سرد خانه ساخته شده بود؛ اما اکنون کبوتران آن را به محل زندگی خود تبدیل کرده اند. کشاورزی و دامداری هنوز در دهکده چوبی رونق دارد و اهالی در کار پرورش اسب، گوسفند، گاو، شتر، مرغ، غاز، شترمرغ و … هستند و درآمد اکثر آنها از این راه تامین می شود.

امکانات

برای رفاه حال گردشگران و اهالی روستا پنج واحد فروشگاه با اسکلت چوبی به شکل شش ضلعی ساخته شده است. این فروشگاه ها با دو جنس خاک مختلف، خاک رس برای سقف و خاک معمولی برای دیوارها، تزئین شده و نمایی سنتی و جالب به آنها داده است. همچنین روستا مجهز به آب آشامیدنی، برق و تلفن نیز هست.

سوئیت هایی هماهنگ با المان های چوبی و معماری دهکده چوبین، کار استراحت و اقامت را برای بازدید کنندگان راحت تر کرده است.

بهترین زمان سفر

بهار و تابستان بهترین فصل های سفر به دهکده چوبی هستند که به واسطه حضور زیاد گردشگران در دهکده در ایام تابستان و نوروز رستوران و فروشگاه های آن باز و امکان خدمات رسانی دارد.

اطلاعات لازم

رستوران و فروشگاه های دهکده چوبین فقط در نوروز و تابستان فعال اند و در دیگر زمان ها به علت کمی مسافر تعطیل اند. با این وجود دهکده به قدری زیبا و بدیع است که حتی بدون فروشگاه و رستوران، دیدنش دلگشا و نشاط بخش خواهد بود.

موقعیت مکانی

خراسان رضوی، شهرستان نیشابور، حدود شانزده کیلومتری بلوار شهدا، جاده تقی آباد طلایی، دهکده چوبی

مسیر دسترسی

به سمت خراسان رضوی، هم از راه مشهد و هم سبزوار می توانید خود را به نیشابور برسانید. از نیشابور راه جاده اسحاق آباد (جاده خیام) را پیش بگیرید. پنج کیلومتر بعد از زیارتگاه فضل بن شاذان، وارد جاده سمت راست خود شوید. اندکی بعد دهکده چوبین و روستای ملامحمد آقازاده در برابر شما قرار می گیرد.
برای سفر به دهکده چوبی اگر ماشین شخصی ندارید، باید ماشین کرایه کنید و در هنگام بازگشت از طریق دفتر دهکده با آژانسی در نیشابور تماس بگیرید تا ماشینی برای بازگشت در اختیار شما قرار دهد.